रुसमा किन झन् शक्तिशाली बन्दैछन् राष्ट्रपति पुटिन ?

ह्यारिएट ओरेल बीबीसी – रुसको राष्ट्रपतिमा भ्लादिमिर पुटिन पाँचौं पटक निर्वाचित भएका छन् । यससँगै उनको कार्यकाल सन् २०३० सम्म रहनेछ । आफ्नो विजयी भाषणमा पुटिनले आफ्नो विजयले रुसलाई शक्तिशाली, बलियो र समृद्ध बनाउने बताए ।

अघिल्लो निर्वाचनमा ७६.७ प्रतिशत मत पाएका पुटिनले यस चुनावमा कीर्तिमानी ८७ प्रतिशत मत पाएका थिए । यद्यपि, उनको कुनै बलियो प्रतिद्वन्द्वी थिएन । किनभने क्रेमलिन (रुसी राष्ट्रपति कार्यालय)ले रूसको राजनीतिक प्रणाली, मिडिया र चुनावहरूमा कडा नियन्त्रणको अभ्यास गर्दछ ।

अर्कोतर्फ पश्चिमी देशका धेरै नेताहरूले यो चुनावको आलोचना गरेका छन्। निर्वाचन स्वतन्त्र र निष्पक्ष नभएको उनको भनाइ छ । युक्रेनी राष्ट्रपति भोलोडिमिर जेलेन्स्की पनि चुनावको आलोचना गर्ने मध्येमा एउटा पर्छन् । उनले पुटिनलाई सत्ताको नशामा डुबेको तानाशाहको रुपमा व्याख्या गरेका छन् ।

७१ वर्षका पुटिन सन् १९९९ मा पहिलो पटक राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भएका थिए । जोसेफ स्टालिनपछि लामो समय रुसमा शासन गर्ने उनी दोस्रो नेता हुन्। अब उनले स्टालिनको कीर्तिमान पनि तोड्ने छन् । अर्कोतर्फ युक्रेनसँगको रुसको युद्ध तेस्रो वर्षमा प्रवेश गरेको छ । यस युद्धमा रूसीहरू समेत मरिरहेका छन्। यस युद्धका कारण पश्चिमी देशहरूले रुसलाई एक्लो बनाएका छन् ।

हामी तपाईलाई ती तीन कारणको बारेमा बताउँछौं, जसको कारणले यतिका बावजुद, पुटिन पहिले भन्दा धेरै शक्तिशाली भएका छन्।

असहमति र विरोधी आवाजको दमन

पत्रकार आन्द्रेई सोल्डाटोभ लण्डनमा निर्वासित जीवन बिताइरहेका छन् । उनी २०२० मा रूस छोड्न बाध्य भए। उनी भन्छन्, ‘पुटिनलाई देशमा हुने हरेक किसिमको राजनीतिक छलफललाई कसरी दबाउन सकिन्छ भन्ने थाहा छ।’

उनी भन्छन् कि पुटिन यसमा धेरै राम्रो छन्, उनी वास्तवमै आफ्ना राजनीतिक प्रतिद्वन्द्वीहरूलाई हटाउनमा धेरै राम्रो छन्। २०२४ को चुनावको लागि केवल तीन अन्य उम्मेदवारहरूको नाम मतपत्रमा थियो । यी मध्ये कुनै पनि पुटिनका लागि वास्तविक चुनौती साबित भएन। उनीहरू सबैले उनलाई राष्ट्रपति र युक्रेनमा चलिरहेको युद्ध दुवैलाई समर्थन गरे।

राष्ट्रपतिलाई वास्तविक धम्कीहरू या त जेलमा परेका छन्, मारिएका छन् वा अन्यथा हटाइएका छन्। यद्यपि, क्रेमलिनले कुनै पनि तरिकाले संलग्न भएको अस्वीकार गर्दछ। राष्ट्रपति चुनाव सुरु हुनुभन्दा एक महिनाअघि पुटिनका कट्टर प्रतिद्वन्द्वी ४७ वर्षीय एलेक्से नाभाल्नीको जेलमै मृत्यु भएको थियो।

उनी ठगी, अदालतको अवहेलना र अतिवादको आरोपमा लामो जेल सजाय भोग्दै आएका थिए। तर, उनीमाथि लगाइएका आरोप राजनीतिबाट प्रेरित रहेको बताइएको छ । राजनीतिज्ञदेखि पत्रकारसम्म पुटिनलाई चुनौती दिने धेरै उच्च पदस्थ व्यक्तिको मृत्यु भएको छ ।

निजी सेना वाग्नर समूहका नेता येभगेनी प्रिगोजिन विमान दुर्घटनामा मारिए। यो विमान दुर्घटना रुसी सेना विरुद्धको विद्रोहको केही महिनापछि भएको हो । सन् २०१५ मा, बोरिस नेम्त्सोभ, एक स्पष्ट आलोचक र नेता, क्रेमलिन पुलमा गोली हानेर मारिए।

यसअघि सन् २००६ मा चेचन्या युद्धको मुखर आलोचक पत्रकार अन्ना पोलिटकोभस्कायाको पनि मस्कोमा गोली हानी हत्या गरिएको थियो । “पत्रकारको हत्या भएको देशमा बस्न निकै डरलाग्दो छ। राजनीतिज्ञ र कार्यकर्ता मारिएका छन् वा जेलमा छन्,” सोल्डाटोभ भन्छन्।

उनी भन्छन्, “यो मनोवैज्ञानिक रूपमा धेरै असहज छ। त्यसैले साधारण मानिसहरू क्रेमलिनको आज्ञापालन गर्न इच्छुक छन्। हामी यसमा विश्वास गर्छौं भनेर होइन, तर हामी त्यससँग जिउने बाटो खोज्न चाहन्छौं।” पुटिनले पनि आम जनताको असन्तुष्टिलाई नियन्त्रण गर्ने प्रयास गरेका छन् ।

युक्रेनमा भएको आक्रमणपछि क्रेमलिनले सन् २०२२ देखि नयाँ सेन्सरसिप कानूनहरू लागू गरेको थियो। यसले सरकार विरोधी भावनालाई नियन्त्रण गरेको छ र रूसी सेनालाई बदनाम गर्ने जस्ता नयाँ अपराधहरू थपेको छ। कसुर प्रमाणित भए पाँच वर्षसम्म कैद सजाय हुने व्यवस्था छ । राष्ट्रपतिले चुनावमा आन्दोलनको कुनै असर नपर्ने बताए । भोट दिएपछि जुनसुकै अपराध गरे कारबाही हुने उनले बताए ।

सोल्डाटोभ भन्छन्, “पुटिनले देश धेरै कमजोर छ भन्ने विश्वास गर्छन्।” त्यसैले उनी विश्वास गर्छन्, “उनले हरेक किसिमको असहमतिलाई दबाउन सबै गर्न आवश्यक छ किनभने यो सडकमा विरोध गर्ने दुई वा तीन केटीहरू मात्र होइन। अर्को क्रान्ति सुरु हुन सक्छ। प्रदर्शन मार्फत मात्र।”

रुस-युक्रेन युद्ध

चुनावपछिको पत्रकार सम्मेलनमा राष्ट्रपति पुटिनले युक्रेनमाथि आक्रमण जारी राख्ने वाचा गरेका थिए।

युद्ध, अब तेस्रो वर्षमा, रूसमा धेरैले आशा गरेजस्तो चाँडो जित्न सकेको छैन। तर बर्लिनस्थित रुसी राजनीतिशास्त्री डा. एकटेरिना शुलम्यान भन्छिन् कि पुटिनले युद्धलाई आफ्नो फाइदाको लागि प्रयोग गरिरहेका छन्। “जब यो सुरु भयो, यो क्रिमियन मोडेल जस्तै ठूलो हुनुपर्छ,” उनी भन्छिन्।

उनी थप्छिन्, “तर, यो सानो वा रगतविहीन थिएन,  यसले रुसीहरूले आफूलाई, बाहिरी संसार र तिनीहरूको नेतालाई हेर्ने तरिकालाई प्रभाव पारेको छ।” डा. शुल्मान विश्वास गर्छन् कि २४ फेब्रुअरी २०२२ मा भएको आक्रमण रुसीहरूका लागि त्यति ठूलो कुरा थिएन जति यो देश बाहिरका मानिसहरूका लागि थियो।

उनी भन्छिन्, “यो वसन्त र गर्मीमा एक प्रकारको हनिमून जस्तै थियो, जब रूसका मानिसहरू झण्डाको वरिपरि रमाइलो गरिरहेका थिए। तर जब सेप्टेम्बर २०२२ मा परिचालन भयो, चिन्ता बढ्यो, मानिसहरू धेरै डराए। “यसले समर्थन कम गर्यो। युद्ध।”

सोल्डाटोभ यसमा सहमत छन् । युद्धका लागि रुसी समर्थन घट्दै गएपछि पुटिनले कथा परिवर्तन गरेको उनको विश्वास छ। उनी भन्छन्, “यो अब युक्रेनसँगको युद्ध होइन, तर यो पश्चिमसँगको युद्ध हो। यसले धेरै रुसीहरूलाई गर्व महसुस गराएको छ, किनभने सेनाले सानो देशमा मात्रै आक्रमण गरिरहेको छैन, तर यसले धेरैजसो देशहरूमा पनि आक्रमण गरिरहेको छ। ठूलो प्रतिद्वन्द्वी विरुद्ध लड्नुहोस्।”

फेब्रुअरी २९ मा आफ्नो वार्षिक सम्बोधनमा पुटिनले युक्रेनमा सेना नपठाउन पश्चिमलाई चेतावनी दिएका थिए। उनले स्विडेन र फिनल्याण्ड नाटोमा सामेल भएसँगै रुसले आफ्नो सुरक्षा बलियो बनाउनुपर्ने बताए । “म लगायत देशका सबैलाई स्कूलमा सिकाइएको थियो कि रसियाली साम्राज्य संसारको एक मात्र साम्राज्य हो जुन शान्तिपूर्ण मानिसहरूले बनाएको थियो,” सोल्डाटोभ भन्छन्।

उनले भने, “सबैले हामीमाथि हमला गर्न चाहन्थे, त्यसैले जब तपाईंले नाटो तपाईंको सिमानातर्फ सर्दैछ भन्ने कथा सिर्जना गर्नुभयो, तब मानिसहरू तपाईंको कथा स्वीकार गर्न तयार छन्।”

सोल्डाटोभ पनि विश्वास गर्छन् कि युक्रेनमा युद्ध किन महत्त्वपूर्ण छ भनेर विश्वलाई बुझाउन पश्चिमले पर्याप्त काम नगरेको छ। “उदाहरणका लागि, अफ्रिका र दक्षिण अमेरिकाका मानिसहरूले किन ख्याल गर्नुपर्छ भन्ने कुरा बुझ्दैनन्। पुटिनले त्यसको फाइदा उठाएका छन्,” उनी भन्छन्।

उनले भने, “पुटिन सोभियत विरासतमा खेल्ने विशेषज्ञ हुन्। त्यसैले अफ्रिकी महादेश झन् महत्त्वपूर्ण बन्दै गएको छ। त्यहाँका केही देशहरूले पूर्वाधार र सैन्य सहायता प्रदान गरिरहेका छन्।”

रूसको बढ्दो अर्थव्यवस्था

युक्रेनमा आक्रमणपछि अभूतपूर्व प्रतिबन्ध लगाइए पनि रुसले युरोपमा सबैभन्दा छिटो बढ्दो अर्थतन्त्र बनेर धेरै अर्थशास्त्रीहरूलाई चकित पारेको छ।

बीबीसीको रुसी सेवाका व्यापार संवाददाता एलेक्सी काल्मिकोभ भन्छन्, “सबै कुरालाई विचार गर्दा अर्थतन्त्र राम्रो भइरहेको छ।” यसले पुटिनलाई लोकप्रिय बनाएको छ किनभने उनले आफूलाई फेरि एक पटक पश्चिमलाई ठूलो आक्रमणमा चुनौती दिने व्यक्तिको रूपमा प्रस्तुत गरेका छन्। रूसी अर्थव्यवस्था।”

अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) को अनुमान अनुसार रूसी अर्थतन्त्र २.६ प्रतिशतले बढेको छ। 300 बिलियन डलरको सम्पत्ति फ्रिज र पश्चिमी प्रतिबन्धहरू पछि, धेरै मानिसहरूले रूसको अर्थतन्त्र संकुचित हुने आशा गरेका थिए।

तर यी प्रतिबन्धहरू विश्वभर एकतर्फी रूपमा लागू भएका छैनन्। यसले रूसलाई चीन, भारत र ब्राजिल जस्ता देशहरूसँग स्वतन्त्र रूपमा व्यापार गर्न अनुमति दिन्छ, जबकि कजाकिस्तान र आर्मेनिया लगायतका छिमेकीहरूले यसलाई पश्चिमी प्रतिबन्धहरूबाट बच्न मद्दत गर्दछ।

काल्मिकोव बताउँछन्, “रसियाले सामानहरू निर्यात गरेर पैसा कमाउँछ। यो जुन मनपर्छ बेच्न स्वतन्त्र छ। तेलमा प्रतिबन्धहरू सजावटी छन्। प्राकृतिक ग्याँस, अन्न र आणविक इन्धनका रूसका मुख्य खरिदकर्ताहरू युरोपेली देशहरू हुन्। संघले कुनै प्रतिबन्ध लगाएको छैन। “

पहिलेको तुलनामा चार गुणा बढी सामानको मूल्य बढे पनि सहजै उपलब्ध हुने डा. उनीहरूलाई लाग्छ कि यो अझ महत्त्वपूर्ण कुरा हो । उनी भन्छिन्, “रुसीहरू मूल्यवृद्धिमा अभ्यस्त छन्।” हाम्रो मुख्य राष्ट्रिय डर मुद्रास्फीति होइन, घाटा हो। पसलहरूमा सामानको अभाव छ, सोभियत युगको डर।”

काल्मीकोभ सहमत छन्, “यो सबै परिप्रेक्ष्यको खेल हो। एउटा कुरा यो हो कि पुटिनको प्रचार मेसिनरीले आफ्नो काम गर्न धेरै राम्रो छ।”

सँधैभरि यस्तो रहिरहन्न

पुटिन पहिलेभन्दा धेरै शक्तिशाली देखिन्छन् । तर डा. शुल्मान भने ढिलोचाँडो पुटिनसँगको शक्तिको अन्त्य हुने तर्क गर्छन् ।

एक राष्ट्रव्यापी जनमत संग्रह पछि रूसी संविधानमा २०२० संशोधनले पुटिनलाई थप दुई ६ वर्षको लागि राष्ट्रपति रहन अनुमति दियो। यसरी उनी २०३६ सम्म राष्ट्रपति रहन सक्छन् । त्यसपछि उनको उमेर ८३ वर्ष हुनेछ ।

डा. शुल्मान भन्छन्, “पुटिनको अवकाशको सम्भावना म देख्दिनँ ।  आदर्श रूपमा, उनी पदमा रहँदै मर्छन् र उनीजस्तै निरंकुश मानसिकता भएका व्यक्तिले उत्तराधिकारी उनको उत्तराधिकारी बन्नेछ ।”

यद्दपि डा. शुल्मानले हुन नसक्ने सम्भावना समेत रहेको तर्क गर्छन्। उनी भन्छन् कि रुसको प्रणाली बुढो भएको छ र त्यसको नेतृत्व एक व्यक्तिले गरिरहेको छ, जो जवान, बलियो वा अधिक लचिलो बनिरहेको छैन । निष्कर्ष यो हो कि स्थिरता एक व्यक्ति मा केन्द्रित छ, जो सधैंभरि बाँच्न सक्दैन।