डा. कमल लम्साल : वरिष्ठ मुटु रोग विशेषज्ञ, एभरेष्ट अस्पताल ।
ADVERTISEMENT
मुटु विशेष किसिमको मांशपेशीले बनेको अङ्ग हो । यसले रगतलाई पम्प गरी रक्तनलीहरु मार्फत विभिन्न अङ्गहरुमा पुर्र्याउने काम गर्दछ । औसतमा प्रतिमिनेट ७० देखी ८० पटकसम्म धड्किने मुटुलाई आफ्नो कार्य नियमित र सुचारु रुपमा गर्नका लागि यथेष्ट मात्रामा अक्सिजन, ग्लुकोज तथा अन्य विभिन्न खाद्यपदार्थ एवं खनिज पदार्थ एवं खनिजहरु जस्तै सोडियम, पोटापसियम, क्याल्सियम आदिको आवश्यकता पर्दछ । यसका लागि मुटुको मांशपेशीभित्र साना तथा मझौला खालका रगतका नलीहरु हुन्छन् । जसलाई मुटुको धमनी वा कोरोनरी आर्टरी पनि भनिन्छ ।
ADVERTISEMENT
जब मुटुको धमनीहरुमा विभिन्न कारणले गर्दा बोसोजन्य पदार्थ जम्मा भई धमनीहरु साँघुरो हुँदै जाने हुन्छ । त्यसलाई मुटुको धमनीको रोग (Coronary artery disease) भनिन्छ । मुटुको धमनीहरुको साँघुरो भएमा मुटु स्वयंले अक्सिजन, ग्लुकोज लगायतका अन्य खनिज पदार्थ प्राप्त गर्न सक्दैन र मुटु कमजोर हुन्छ ।
कमजोर र साँघुरो रक्तनलीहरु सजिलै फुट्न सक्छ । जब मुटुको धमनीहरु एक्कासी बन्द हुन्छ, तब मुटुको केही खण्डले नियमित काम गर्न सक्दैन, त्यसैलाई हृदयघात भनिन्छ । हृदयघात, मुटुलाई रगत आपूर्ति गराउने कोरोनरि धमिनि वा धमिनिका शाखा भित्रै आकस्मात रगत जम्नगइ रगतको थेग्लाले धमिनि थुनिदिदा थुनिएको भाग भन्दा अगाडि हृदयका मांशपेशीहरूअक्सिजन र अन्य पोषकतत्वहरुको अभावमा देखापरेको आपतकालिन समस्या हो ।
यो समस्या आकस्मात देखापर्ने भएपनि यसको पछाडि लामो सिलसिला जाडिएको हुन्छ । विशेषतः कोरोनरी धमिनीभित्रै आफै रगत जम्नुको पछाडि धमनीका भित्ताहरुहरुमा लामोसमयदेखि कोलेस्टेरेल क्याल्सियम र मृत्तकोषहरूजम्मा भएर धमनी साँघुर्याउने, अथेरोस्केलेरोमिस भन्ने रोग जिम्मेवार छ । यी पदार्थहरूजम्मा भएर धमिनी साँघुरिएको ठाउँमा धमिनीले आफ्नो लचकता गुमाउँछ र तन्तुहरूलाई रगतको माग ज्यादा भएको अवस्थामा फैलिएर अतिरिक्त रगत आपूर्ति गर्न सक्दैन ।
यसो हुँदा साघुँरिएको ठाउँमा नशाको भित्रि पत्र ( इन्टिमल लेयर) च्यातिन पुग्छ र रगत क्याल्सियम र कोलेस्टेरोल वनाएको खस्रो सतहको सम्पर्कमा आइ नशाभित्रै जम्न पुग्छ । फलतः जमेको रगतको थेग्लाले पुरै धमिनीलाई थुनिदिन्छ र थुनिएको भाग भन्दा अगाडि धमिनीले आपूर्ति गरेको हृदयतन्तहुरु अक्सिजन र पोषक तत्वको अभावमा मर्न जान्छन् । यसरी हृदयतन्तुहरू मर्न जादा मुटुले रगत पम्प गर्न नसकी अन्य संवेदनशिल अगंहरुमा पनि रक्त आपूर्ति हुन नसक्दा व्यक्तिको मृत्यु हुन जान्छ ।
यसका लक्षणहरु
-छातीको बीच भागमा दुख्ने/भारी हुने
-श्वास फेर्न गाह्रो हुने
-मुटुको धड्कन बढी भएको अनुभव हुने
-अत्याधिक पसिना आउने
-रिँगटा लाग्ने
-र, कसैकसैमा पेटको माथिल्लो भाग दुख्नु , बेहोस हुनु र शरीरको कुनै भाग चलाउन गाह्रो हुनु ।
किन हुन्छ हृदयघात ?
यसका लागि कुनै एक पक्ष मात्रै जिम्मेवार रहेको देखिदैँन । यद्यपि अस्वस्थ्य जीवनशैली लगायत निम्न पक्षहरुले हृदयघातलाई बढदावा दिइरहेको पाइन्छ :
-उच्च रक्तचाप
-मधुमेह
-धुम्रपान तथा धुवाँजन्य वातावरण
-मोटोपन
-शारीरिक निस्क्रियता
-उच्च कोलस्ट्रोल
-अत्याधिक तनाव तथा नकरात्मक सोच
-बढ्दो उमेर
-पारिवारिक कारण
-र, पुरुष लैंगिकता ।
यसबाट बच्नका लागि के गर्ने त ?
–नियमित स्वस्थ खानपान गर्ने
–नुन तथा चिल्लो पदार्थ कम खाने बढी फाइबरयुक्त फलफूल तरकारीको नियमित सेवन गर्ने ।
–दैनिक आधा घण्टा देखि एक घण्टासम्म शारीरिक व्यायाम गर्ने
–मद्यपान तथा धुम्रपान सेवनबाट टाढै रहने
–स्वास्थ्य परीक्षण गर्ने रक्तचापको मापन लगायत रगतमा सुगर तथा कोलस्ट्रोलको मात्रा परीक्षण गराउने बढी भएमा नियन्त्रणमा रहने गरी
-आवश्यक परेमा सम्बन्धित चिकित्सकको सुझावअनुसार औषधी सेवन गर्ने
–पारिवारिक सावधानी अपनाउने परिवारमा कम उमेरमै मुटुरोग देखिएमा बाँकी सदस्यहरुले नियमित परीक्षण तथा थप सावधानी अपनाउने
–शरीरको तौल नियन्त्रनमा राख्ने
-तनावरहित रहने ,तथा सकारात्मक सोच राख्ने
-र, थप सुझावको लागि सम्बन्धीत चिकित्सकसँग परामर्श गर्ने ।
हृदयघातका कारण विश्वमा १ करोड ७५ लाख मानिसको हरेक वर्ष मृत्यु हुने गर्दछ । हाल नेपाल लगायतका विकासोन्मुख राष्ट्रमा पनि यसको प्रकोप बढ्दै गईरहेको छ । विभिन्न उपचार पद्धतीका तथा औषधीको बाबजुत हृदयघात भैसकेपछि मृत्युदर अझै नै उच्च नै छ । तसर्थ रोग लाग्न नदिन उचित जीवनशैली अनुशरण गर्दा राम्रो र आम मानिसले यस महारोग सम्बन्धी न्युनतम जानकारी राख्ने तथा मुटुरोगको जोखिम बढी भएका ब्यक्तिहरुले नियमित परिक्षण गराउने माथि उल्लेखित लक्षणहरुको केही शंका लागेमा तुरुन्त अस्पताल गई परीक्षण गर्नुपर्दछ ।
