जन्मदिन किन मनाउने ? पूर्वीय दृष्टिकोण र जीवनको सार्थकता

– नन्दी केशर पौड्याल

जन्मदिन हरेक व्यक्तिको जीवनमा विशेष दिन हो । यो केवल उमेर थपिने दिन मात्र होइन, बरु जीवनलाई पुनः अवलोकन गर्ने, आभार व्यक्त गर्ने, र भावी यात्राका लागि नयाँ संकल्प गर्ने अवसर हो। पश्चिमी संस्कृतिमा जन्मदिन केक काटेर, बत्ती निभाएर र भोज–भतेर गरेर मनाउने चलन छ । तर, हाम्रो पूर्वीय दर्शनमा जन्मदिनलाई गहिरो अर्थमा हेरिन्छ।

पूर्वीय दर्शन अनुसार, जन्मदिन मनाउने सही आधार तिथि हो, न कि मिति (गते)। तिथि चन्द्रमास अनुसार गणना गरिन्छ, जसले खगोलीय दृष्टिले हामी जन्मिएको वास्तविक ऊर्जा र समयसँग सम्बन्ध राख्छ। यही कारणले परम्परागत रूपमा जन्मदिनलाई तिथि अनुसार मनाउनु पर्छ भन्ने मान्यता रहेको छ।

जन्मदिन केवल एउटा उत्सव मात्र होइन, जीवनको गहिरो मूल्य बुझ्ने अवसर पनि हो। यस दिन हाम्रा अभिभावक, परिवार, समाज, र प्रकृति प्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्नुपर्छ। यो दिनले हामीलाई बाल्यकालका स्मृतिहरूलाई पुनः ताजा गर्न, जीवनका अनुभवहरूबाट सिक्न, र आगामी वर्षको लागि योजनाहरू बनाउन प्रेरित गर्दछ।

पूर्वीय परम्परा अनुसार, मिति होइन, तिथि महत्वपूर्ण मानिन्छ। ग्रह, नक्षत्र, र चन्द्रको चालले हाम्रो जन्मको समयलाई निर्धारण गर्छ, जसले हामीलाई प्राकृतिक ऊर्जासँग सन्तुलनमा राख्छ। जन्म तिथि अनुसार पूजाआजा, आत्मविश्लेषण, र समाजसेवा गर्नु फलदायी मानिन्छ।
जन्मदिन हाम्रो मात्र नभई हाम्रा अभिभावकहरूको पनि विशेष दिन हो। आज हामी जसरी हुर्कियौँ, त्यो हाम्रो माता–पिताको निःस्वार्थ माया र त्यागको प्रतिफल हो। यस दिन उनीहरूप्रति आभार व्यक्त गर्नुपर्छ।

पूर्वीय मान्यता अनुसार, जन्मदिनमा दान–पुण्य गर्नु पुण्यको काम हो। असहाय र जरुरतमन्दलाई सहयोग गरेर आफ्नो जीवनको उद्देश्यलाई सार्थक बनाउनु पर्छ।

जन्मदिन आत्मपरीक्षण गर्ने राम्रो अवसर हो। विगत वर्षमा गरेका कामहरूको समीक्षा गर्दै आगामी दिनहरूलाई अझ प्रभावकारी बनाउन संकल्प गर्नुपर्छ।

पूर्वीय परम्परामा जन्मदिनलाई धार्मिक र सांस्कृतिक विधिहरूबाट मनाइन्छ। यहाँ केही महत्वपूर्ण कार्यहरू छन्, जसले जन्मदिनलाई अझ अर्थपूर्ण बनाउन सक्छः

धार्मिक अनुष्ठान : आफ्नो इष्टदेवको पूजा, व्रत, तथा ध्यान गरी जन्मदिनलाई आध्यात्मिक बनाउनु लाभदायक हुन्छ।
समाजसेवा : वृद्धाश्रम, अनाथालयमा गएर सहयोग गर्नु, असहायलाई खाद्यान्न वा आवश्यक सामग्री दिनु राम्रो परम्परा हो।
स्वास्थ्यमा ध्यान : जन्मदिनलाई नयाँ संकल्पको अवसर बनाई योग, ध्यान, वा स्वस्थ जीवनशैली अपनाउने निर्णय गर्नुपर्छ।
परिवारसँग समय बिताउने : अभिभावक तथा परिवारका सदस्यहरूसँग बसेर जीवनका अनुभव बाँड्नाले सम्बन्ध अझ प्रगाढ बनाउँछ।

अहिलेको पुस्ताले जन्मदिनलाई मात्र रमाइलो गर्ने अवसरको रूपमा हेर्ने प्रवृत्ति बढ्दो छ। उनीहरूलाई सही मार्ग देखाउन अभिभावकको भूमिका महत्वपूर्ण छ। बालबालिकालाई सानैदेखि जन्मदिनको सच्चा अर्थ सिकाउन सकिन्छ:

– नयाँ ज्ञानको संकल्प गर्ने,
– समाजप्रति उत्तरदायी बन्ने,
– व्यक्तिगत स्वच्छता र वातावरण जोगाउने प्रयास गर्ने।

जन्मदिन मनाउने सही तरिका भनेको आत्मज्ञान, कृतज्ञता, र समाज सेवा गर्नु हो। पश्चिमी शैलीको अनुकरण गर्नुभन्दा हाम्रो पूर्वीय परम्परा अनुरूप तिथि अनुसार जन्मदिन मनाउनु उचित हुन्छ। यस दिन हामीले हाम्रा बाल्यकालका सम्झनाहरूलाई संझनुका साथै मातृभूमि, परिवार, र समाजप्रति आफ्नो उत्तरदायित्वलाई पुनः परिभाषित गर्नुपर्छ।

हामी जन्मदिनलाई केवल उमेरको गन्ती मात्र हैन, आत्मबोधको एक सुनौलो अवसरका रूपमा लिनुपर्छ।